Dưa hấu còn gọi dưa đỏ, tây qua, hàn qua. Tên khoa học: Citrullus vulgaris Schrad., họ Bí (Cucurbitaceae). Bộ phận dùng làm thuốc: Thịt quả - tây qua thủy; phần bầu trắng - tây qua; lớp vỏ xanh - tây qua bì; hạt - tây qua tử.
Dưa hấu giàu dinh dưỡng, có từ 50-70% chất ăn được. Cứ 100g quả có 90g nước; 0,7% protien; 0,1g lipid; 9g carbohydrat; vitamin A 300 đơn vị quốc tế; vitamin B1 0,08mg; vitamin B2 0,02mg; niacin 0,2mg; vitamin C 6mg; Ca 8mg; Fe 0,2mg; Mg 10mg, P 14mg. Thịt quả còn chứa citrulin và arginin. Hạt dưa hấu chứa 40g% protein, 43g% dầu và curcubocitrin
Theo Đông y, dưa hấu có vị ngọt, tính hàn; vào tâm, vị, bàng quang. Vỏ quả có vị ngọt tính mát; vào kinh tâm và vị. Hạt dưa vị ngọt tính bình. Dưa hấu có tác dụng thanh nhiệt giải thử, trừ phiền chỉ khát, lợi thủy. Dùng rất tốt cho người bị say nắng, say nóng gây sốt nóng mất nước, trạng thái tinh thần dạng cuồng sảng kích ứng, miệng khô, họng khát, tiểu ít, tiểu buốt, tiểu dắt. Phần cùi trắng dưa hấu (tây qua) có tác dụng thanh giải nóng nực, lợi niệu. Hạt vị ngọt, tính lạnh; tác dụng hạ nhiệt, lợi tiểu, hạ huyết áp, tăng sinh lực.
Nước ép dưa hấu là thức uống rất tốt cho người bệnh viêm họng, viêm loét miệng, khô miệng khát nước, kích ứng thần kinh.
Kiêng kỵ: Người tỳ vị hư hàn, có bệnh hàn thấp kiêng dùng.
Một số bài thuốc chữa bệnh có dưa hấu
Trị nóng nực ra mồ hôi nhiều, đầu váng, mắt hoa đau nhức. Dùng bài Nước Thanh lao: vỏ quả dưa hấu 20g, lá sen tươi 12g, kim ngân hoa tươi 16g, hoa biển đậu tươi 12g, ty qua bì 12g, trúc diệp tâm tươi 12g. Sắc uống.
Thanh nhiệt, lợi niệu: Dùng cho chứng thấp nhiệt hoàng đản, bụng đầy nước, tiểu tiện nóng rát không thông.
Bài 1 - Bột Tây qua: tây qua 1 quả, sa nhân 20g, tỏi 50g. Bổ quả dưa ra, lấy phần ruột, cho sa nhân, tỏi vào trong, trát đất kín, phơi cho khô, lại sấy khô, loại bỏ bùn đất, tán nhỏ. Ngày dùng 2 - 3 lần, mỗi lần 4g, uống với nước ấm. Trị báng nước.
Bài 2: tây qua bì 40g, bạch mao căn tươi 40g, xích tiểu đậu 20g. Sắc uống. Trị phù thũng do viêm thận cấp tính. Vỏ quả phơi khô, đốt thành than, tán bột. Ngậm để chữa lở miệng hôi.
Một số món ăn thuốc có dưa hấu
Nước tỏi dưa hấu: dưa hấu 1 quả, tỏi 30-60g. Dưa hấu khoét một miếng tạo ra lỗ hổng, cho tỏi đã bóc vỏ vào, đặt miếng dưa vừa khoét vào cho kín, cho vào nồi, đun cách thủy, lấy ra ép nước uống. Dùng tốt cho bệnh nhân bị các chứng bệnh xơ gan cổ trướng, viêm thận cấp, viêm thận mạn.
Tây qua bì thang: dưa hấu (lấy phần vỏ trắng bỏ ruột đỏ) 60g, diếp cá 30g, mướp 30g cùng đem nấu canh, thêm gia vị cho ăn. Món này rất tốt cho người bị viêm tắc mũi dạng viêm khô. Dùng liên tục 3-5 ngày.
Nước ép dưa hấu: lấy phần cùi trắng quả dưa hấu (tây qua bì) 200g để sẵn; chi tử 12g, xích thược 2g, hoàng liên 2g, cam thảo 2g. Sắc lấy nước, cho thêm chút ít đường phèn khuấy tan đều. Uống dần ít một, ngậm giữ ở trong miệng khoảng vài phút trước khi nuốt. Ngày 1 lần, liên tục trong 10 ngày. Dùng cho người viêm họng loét miệng.
Hoặc: dưa hấu bổ ra ép lấy nước khoảng 250ml, cho uống. Công dụng thanh nhiệt, giải nắng. Dùng cho bệnh nhân bị hội chứng dương minh nhiệt thịnh, biểu hiện miệng khô nứt, khát nước, trạng thái kích ứng thần kinh.
Hoặc: nước ép dưa hấu liều lượng tùy ý, uống rải rác trong ngày. Dùng tốt cho người bị loét miệng, viêm họng dạng viêm khô.
Dưa hấu xào cà rốt: tây qua bì 300g, cà rốt 200g, gừng tươi 15g. Tây qua bì thái lát; cà rốt thái lát, gừng tươi đập giập. Tất cả xào với dầu thực vật, thêm gia vị. Ăn thành bữa phụ hoặc ăn trong bữa chính. Ngày 1 lần, đợt dùng 7-10 ngày. Món này rất tốt cho các bệnh nhân viêm xoang mũi má, tắc ngạt mũi tiết đờm vàng đục hoặc có thể lẫn tia huyết.
Cháo dưa hấu: vỏ dưa 40g, mạch nha 20g, ý dĩ 20g. Tất cả nấu thành cháo đặc. Ăn trong ngày, ăn liền trong 5-7 ngày. Trị mùa hè ăn uống kém, tiêu hóa không tốt, đầy bụng, người mệt mỏi, không thiết làm việc.
